​

 

            Rozwój mowy dziecka jest długim i skomplikowanym procesem, który doprowadza do tego, że człowiek potrafi porozumiewać się, staje się pełnoprawnym uczestnikiem sytuacji komunikacyjnej. W trakcie tego procesu dziecko nabywa umiejętności nadawania

i odbierania słownych tekstów językowych. Uczy się uczestnictwa w dialogu, formułowania

i przekazywania swoich myśli, a także rozumienia komunikatów do niego kierowanych. Powinniśmy pamiętać, że zanim dziecko zacznie posługiwać się językiem jako narzędziem komunikacji, nabywa umiejętności uczestnictwa w dialogu. Maleństwo leżące w łóżeczku obserwuje świat dookoła siebie i chłonie każde słowo jakie jest do niego kierowane. Kiedy mama pochylając się nad łóżeczkiem dziecka mówi: „o, moje słoneczko się obudziło! Jak się czuje mój skarb?”, dziecko odpowiada- choć jeszcze nie potrafi mówić. Jego odpowiedź wyraża się w ruchach jego ciała, w jego uśmiechu bądź płaczu i w dźwiękach które próbuje

z siebie wydawać. W ten sposób staje się uczestnikiem sytuacji dialogowej i nabywa umiejętności dyskursywnych. Badacze zajmujący się procesem rozwoju mowy dziecka podkreślają jak ważne jest to, by dziecko słyszało w swoim otoczeniu bogate i poprawne wypowiedzi. Autorzy stosują określenie „kąpiel słowna” aby podkreślić wyjątkową rolę rodziców i najbliższego otoczenia w rozwoju mowy dziecka.

 

 

            Dziecko uczy się mowy słuchając otoczenia. Już w okresie prenatalnym mowa dociera do ucha dziecka przez powłoki brzuszne. Badacze zajmujący się rozwojem mowy dziecka wyodrębnili kilka etapów tego procesu. Pojawiają się one w ściśle określonym czasie

i charakteryzują się pewnymi prawidłowościami. Należy jednak pamiętać, że każde dziecko to indywidualność, niepowtarzalna jednostka, której rozwój zależy od takich czynników, jak: otoczenie w jakim dziecko się wychowuje, kondycja zdrowotna, ogólny poziom rozwoju intelektualnego, płeć dziecka. Badacze podkreślają, że czynnikami które bez wątpienia wpływają na opóźnienie rozwoju mowy i myślenia są: brak mowy w otoczeniu dziecka oraz chłód emocjonalny w relacji rodzic- dziecko. Jeśli dziecko czuje miłość i ciepło ze strony matki, która w swoisty sposób zalewa dziecko swoją mową, wówczas zaczyna pojawiać się chęć do mówienia, które jest przejawem jego zadowolenia z obcowania z najbliższymi.

 

 

            Badacze piszą o tzw. złotym okresie w rozwoju mowy dziecka, który trwa od urodzenia do trzeciego roku życia. Jest to czas, w którym mowa rozwija się sama, o ile oczywiście spełnione są warunki o których wspomniałam powyżej. Jeśli jednak dziecko w tym okresie nie otrzyma od otoczenia odpowiedniej stymulacji w postaci więzi emocjonalnej, „kąpieli słownych”, wówczas zaczynają pojawiać się opóźnienia i nieprawidłowości w procesie rozwoju mowy. Jakże często w gabinetach logopedycznych pojawiają się mamy z trzy- bądź czteroletnimi pociechami, które nie mówią. Na pytanie, czy mamy mówiły do dziecka gdy było ono jeszcze zupełnie malutkie, mamy zdziwione odpowiadają: „a o czym miałam z nim gadać? Przecież ono nic nie rozumiało i nic by mi nie odpowiedziało”. Mówienie do maleństw wożonych w wózkach jest źle postrzegane przez społeczeństwo i tym samym stało się rzeczą wstydliwą. Tymczasem każda młoda mama powinna pamiętać o tym, że jest pierwszą

i najważniejszą nauczycielką mowy swojego dziecka i nie tworząc sztucznej sytuacji terapeutycznej, powinna jak najwięcej mówić do swojej pociechy.

 

 

 

            Leon Kaczmarek wyróżnił cztery główne etapy rozwoju mowy dziecka:

 

 

• 1. okres melodii (0- 1 rok życia) – wówczas odbywa się kształtowanie mowy. Okres ten zaczyna się od pierwszego krzyku dziecka jaki wydaje z siebie gdy pojawia się na świecie. Ma on ogromne znaczenie gdyż połączony jest z pierwszymi oddechami noworodka. Badacze podkreślają, że krzyk ma bardzo ważne znaczenie dla prawidłowej działalności ośrodkowego układu nerwowego. Krzyk stanowi ćwiczenie aparatu głosowego. Po pewnym czasie dziecko zaczyna kojarzyć, że krzykiem może przywołać bliskie osoby, które potrafią zaspokoić jego potrzeby. Krzyk staje się więc celowy i nabiera znaczenia. 

 

• Około 2 - 3 miesiąca życia pojawia się głużenie. Dziecko którego potrzeby są zaspokojone w chwilach zadowolenia zaczyna produkować różne dźwięki gardłowe, które są efektem nieświadomej zabawy narządami głosowo- artykulacyjnymi. Dźwięki te nie mają żadnego znaczenia, jednak stanowią bardzo ważny trening aparatu artykulacyjnego. Należy w tym miejscu podkreślić, że głużą wszystkie dzieci, nawet te    z   uszkodzeniami słuchu lub innymi upośledzeniami. 

 

• Około 6. miesiąca życia zaczyna się gaworzenie. Dziecko zaczyna świadomie bawić się dźwiękami wydawanymi przez siebie, zaczyna naśladować mowę swojego otoczenie. Gaworzenie więc jest odruchem warunkowym i stanowi trening słuchu. Gaworzenie więc nie pojawi się u dziecka z uszkodzonym słuchem. Dziecko zaczyna powtarzać pierwsze głoski, sylaby i robi to świadomie, ze zrozumieniem.

 

•  Około 9. miesiąca życia dziecko potrafi powtórzyć dźwięki podawane mu przez otoczenie, reaguje na swoje imię, zaczyna również reagować na proste polecenia. 

 

• Około 10.- 11. miesiąca życia  dziecko potrafi wypowiedzieć słowa: mama, tata.

      W swoje pierwsze urodziny dziecko wypowiada ze zrozumieniem około 3- 4 słów.

 

 

• okres wyrazu (1-2 lata)- rozwój mowy zaczyna postępować bardzo szybko. Musimy pamiętać, że rozwój mowy nigdy nie będzie przebiegał w izolacji i jest związany m. in.    z rozwojem motorycznym.  Około12. miesiąca życia dziecko próbuje stawiać pierwsze kroki. Pojawia się umiejętność dzięki której może penetrować świat z zupełnie nowej perspektywy. Poznaje nowe przedmioty, którym przypisane są pewne nazwy. Uczy się nazywać więc osoby i przedmioty z najbliższego otoczenia. Gdy dziecko kończy dwa lata, zna już ok. 300- 400 słów. Około 18 miesiąca życia możemy obserwować               u dziecka spowolnienie procesu rozwoju mowy, co związane jest z nauką chodzenia.    W tym samym czasie dzieci zaczynają używać równoważników zdań (są to początkowo dwa słowa, które występują w funkcji zdania). Gdy dziecko kończy dwa lata zaczyna tworzyć pierwsze proste konstrukcje gramatyczne.

 

• okres zdania (2-3 lata)-  około 30. miesiąca życia dziecko zaczyna już prawidłowo używać zaimka „ja”. Buduje zdania, początkowo proste składające się z kilku wyrazów, a ok. 36. miesiąca powinno już budować zdania składające się z 4- 5 słów. Zasób słownictwa wzrasta pod koniec 3. roku życia do 1000 słów. Dzięki dojrzałości        słuchu  fonemowego dziecko słyszy drobne różnice między głoskami pomimo tego, że nie  wszystkie głoski potrafi poprawnie artykułować.

 

• okres swoistej mowy dziecięcej (3- 7 lat)-  dziecko trzyletnie opanowuje podstawy 

      gramatyki systemu językowego, dzieci dość długo mają problemy z opanowaniem

      fleksji i tworzeniem nowych nazw. Dzieci produkują neologizmy, opuszczają głoski

      bądź sylaby w wyrazach, przestawiają głoski, nadal mają problemy z artykulacją

      pewnych głosek. Czterolatek powinien umieć opowiedzieć bajkę lub opisać pewne    

      zdarzenie. Ok. 6.- 7. roku życia dziecko potrafi wypowiadać wszystkie głoski,

      posiada podstawową wiedzę na temat składni i fleksji. Pod koniec tego etapu zna już       ok. 4000 słów.

 

 

 

Rozwój artykulacji przebiega również etapami, które zostały dokładnie opisane przez badaczy. Najwcześniej pojawiają się samogłoski, które dziecko potrafi artykułować już w okresie gaworzenia. Trzyletnie dziecko powinno wymawiać już: wszystkie samogłoski, spółgłoski: m, m’, p, p’, b, b’, f, f’, w, w’, k, k’, g, g’, x, x’, l, l’, t, d, n, ł, j, ś, ź, ć, dź. .

Zaczynają się pojawiać głoski syczące: s, z, c, dz, czasem sz, ż, cz, dż.  W wymowie dziecka czteroletniego utrwala się wymowa głosek szeregu syczącego, pojawiają się głoski szumiące i głoska r. Pod koniec piątego roku życia dziecko powinno już prawidłowo wymawiać wszystkie głoski trzech szeregów. Głoska r powinna być realizowana prawidłowo do 6-7 roku życia.

 

Znajomość opisanych przez Kaczmarka etapów jest konieczna gdy chcemy stwierdzić opóźnienie rozwoju mowy. Jak wspomniałam na początku artykułu, każde dziecko rozwija się według swojego rytmu na który wpływ mają różne czynniki. Jeśli jednak opóźnienia w pojawianiu się poszczególnych etapów rozwoju mowy przekraczają 6. miesięcy, należy zgłosić się do logopedy.

 

 

 

 

 

gabinet logopedyczny  wrocław psie pole  

 

Opracowała Katarzyna Wojtaszyk- Stachowska na podstawie książek: L. Kaczmarek: Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1977, T. Zalewski : Opóźnienia w rozwoju mowy, Warszawa 2002